Büyükçekmece Kervansaray (Kurşunlu Han)
16. yy’ da Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Trakya’dan batıya uzanan yollar üzerinde Büyükçekmece büyük menzil (konak) yeri idi. Bu yol üzerinde günümüze ulaşan bir menzil külliyesi içinde mescit, namazgah, üç kemerli çeşme, dört bölüm halindeki köprü ile kervansaray yapısı yer almaktadır. Zaman zaman yapılan onarımlarla bu eserler günümüze ulaşabilmiştir.
Süleyman (Kanuni) (hd 1520-1566) tarafından Mimar Sinan’a inşa ettirilen bu külliyede, kervansarayın ilk inşa edilen yapı olduğu kaynaklarda belirtilmekteyse de kitabesi olmayan yapının tarihlendirilmesi, aynı külliye içindeki üç kemerli çeşme kitabesine dayandırmaktadır. Bu kitabe 974/1566 tarihini vermektedir. Ve kitabe metninden Kanunu’ nin Zigetvar seferine çıkarken, bu önemli menzil külliyesini Mimar Sinan’a inşa ettirdiği anlaşılmaktadır.
Büyükçekmece Köprüsü’nün doğu ucundaki düzlükte inşa edilen kervansaray yapısı 48×22,30 m ölçüsünde bir alanı kaplar.
Yapı, kuzeydoğu ve güneybatı yönünde, uzun eksene göre dikdörtgen bir plana sahiptir. Güneybatı cephesi giriş cephesi olarak belirlenmişse de orijinal durumunda değildir. Bu dikdörtgen kapalı ahır mekanına ise dar kenarındaki yay kemerli bir kapı ile girilir. Bu kapının açıldığı bir ara mekan ise tuğladan sivri kemerli, iki dikdörtgen pencereli, iki duvarı ile varlığını belirlemektedir.
Dikdörtgen bir mekan halinde uzanan ahır mekanı, ortada bir destek dizisi ile ikiye ayrılır. Bu destek dizisi ve ekseni oluşturan bağlantı batılı orijinalinde ahşap olması gerekirken 1565-1966’daki tamiriyle betonarme kolon ve kirişe dönüştürülmüştür.
Kervansarayda üç sıra halinde yer alan taşıyıcı sistemin iki yan sıra, yapının içinde duvar boyunca uzanan 2,40m. genişliğindeki taş şekillerin kenarında yükselir.
Üst örtü sistemi çift meyilli çatı olan yapının örtü sistemi ahşap direklere bağlı bir konstrüksüyon taşır. Çatının orijinal hali kurşunla kaplı olduğundan “Kurşunlu Han” diye de tanınan yapının içinde, iki uzun duvarında dönüşümlü olarak 12 ocak ve 24 niş yer alır. Ocaklar yay kemerli ve üçgen şekilli taşkın alınlıklara sahiptir. Yapının kuzey ve güneyde yer alan uzun cepheleri, düz yüzeyler halinde olup üsten bir saçak bordürü ile sınırlanır. Kuzey cephesiyse farklı bir yoruma sahiptir. Bu cephede sonradan bir giriş açılmışsa da iki sıra halindeki mazgal açıkları orijinaldir. Bu mazgal sıraları üzerinde de alta 7 üstte 4 adet tuğla sivri kemerli mazgal pencereler, bezemeli taş şebekeli olarak, cepheyi zenginleştirirler. Taş mazgal pencere şebekeleri, geometrik geçme bezeme örneğine sahiptir. Bu cephe de üstten çift meyilli çatı saçağı ile sınırlanır.
Kervansarayın yapı malzemesi taş, tuğla ve derzdir. Ancak, yapının içinde duvar dokusu muntazam kesme taş ve iki sıra tuğla ve derzle meydana getirilmiş, bu ise cephelerde enine bir ifade gücü yaratmıştır.
Yapının dar kuzeydoğu cephesinde taş ve tuğla sıralarının yatay ifadesi taş şebekeli, sivri kemerli dikdörtgen mazgal pencerelerin dikey ifadesi dengelenmektedir. Yapıda, yalnızca mevcut kapının yay kemeri taştan, diğer bütün kemerleriyse tuğla olarak yer almaktadır. Kervansaray, 1965-1966’ da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek, göl tarafındaki yağ fabrikasına ayçiçeği deposu olarak kiralanmışsa da boşaltılarak 1988’de büyük bir onarım ve çevre düzenlemesi yapılıp, yeniden fonksiyon kazandırılmıştır.